Jak powstaje grupa?
Już starożytni Grecy mówili, że ludzie są istotami społecznymi. Łatwo przychodzi nam łączenie się w grupy, a co za tym idzie w duże społeczności. Odizolowywanie się od środowiska społecznego od zawsze uważane było za zachowanie dysfunkcyjne. Tylko jakie korzyści przynosi nam grupa? Psychologia ewolucyjna wskazuje, że w społecznościach łatwiej było zadbać o potrzeby fizjologiczne takie jak jedzenie i picie. Grupy zapewniały także poczucie bezpieczeństwa i przynależności, które są kluczowe do wspierania rozwoju danej jednostki. Poza aspektami ewolucyjnymi zgrane zespoły to miejsca, w których jednostki mogą dzielić się swoim doświadczeniem. To też przestrzeń na powstawanie idei, dzielenie się swoimi przemyśleniami oraz emocjami. Najpopularniejszą teorią powstawania grupy jest ta, opracowana przez dr Bruce Tuckmana w 1965 roku. Według badacza każda rozwijająca się grupa (zespół) przechodzi przez cztery fazy, które osobliwie nazwał: forming, storming, norming i performing. Poznanie modelu Tuckmana, a zwłaszcza jednej z jego faz pozwoli odpowiedzieć na pytanie, czy konflikt w nowo powstającej grupie jest pomocny czy też jest zagrożeniem?
1. Faza orientacji i zależności (forming)
Na początku warto odpowiedzieć na pytanie czym tak naprawdę jest grupa, czym różni się od losowego zbioru osób? Najprościej mówiąc, zespół charakteryzuje się tym, że ma określony cel i wytwarza specyficzne normy. Pojawiają się także charakterystyczne dla danego kolektywu role, pomiędzy jednostkami zachodzą interakcje oraz wytwarza się w danej grupie system komunikacji. Faza orientacji największy nacisk kładzie na powstanie wcześniej określonych elementów. Członkowie wzajemnie się poznają. Uczą się czego się od nich oczekuje, jak działa grupa i jak należy w niej funkcjonować. Zespół dopiero się poznaje, więc mogą być uprzejmi i pełni dobrej woli. Jednakże jest to tylko element autoprezentacji jednostki, który ma na celu (przynajmniej na początku) ukryć swoje prawdziwe uczucia i opinie tylko po to, by „rozgryźć” daną grupę.
2. Faza buntu, konfliktu, oporu (storming)
W tej fazie zespół zaczyna zgłaszać pomysły i wzajemnie ze sobą konkurować.
Członkowie wyrabiają sobie opinie na temat charakterów innych osób w grupie.
Poznają się nie tylko od dobrej strony, ale okazuje się także, że każdy z nich ma też swoje wady. Nieodłącznym elementem tej fazy jest więc wytwarzanie się konfliktów wewnątrzgrupowych. Z łaciny słowo “conflictus” oznacza zderzenie. Zazwyczaj zderzają się poglądy, opinie, motywy, potrzeby, działania i interesy. Bożena Jankowska w swoim tekście wskazuje na to, że konflikt jest integralną częścią funkcjonowania człowieka w sytuacjach społecznych, który wywołuje psychiczne napięcie, spowodowane sprzecznością interesów lub brakiem pożądanych dóbr (Konflikt Jako Sytuacja Społeczna – Bożena Janowska MBA). Fakt, że nie możemy uniknąć spięć może budzić pewne obawy, jednakże problemem nie jest samo istnienie konfliktu, a sposób podejścia do jego rozwiązania. Tarcia w grupie są wręcz niezbędnym elementem jej rozwoju. Brak konfliktów blokuje innowacje i zmiany, wprowadzając stagnację w danym zespole. Tak więc warunkiem przejścia przez tę fazę jest konstruktywna, otwarta i bezpośrednia komunikacja między wszystkimi jej członkami. Takie rozwiązywanie konfliktów pozwoli grupie wytworzyć odpowiednie ramy do przyszłej współpracy.
3. Faza konstruktywnej pracy, normalizacji (norming)
„Zawsze po deszczu wychodzi słońce” – takimi słowami najłatwiej opisać proces
przejścia z fazy konfliktu do fazy normalizacji. Po burzliwym etapie buntu w grupie zaczyna rozwijać się współpraca. Pojawia się wysoki poziom zaufania i spójności grupy. Zespół staje się samodzielny i gotowy do podejmowania trudnych problemów. Sytuacje konfliktowe w grupie szybko są ujawniane i rozwiązywane. Zauważalny jest swobodny przepływ informacji zwrotnych oraz atmosfera wsparcia dla poszczególnych członków. Wzrasta motywacja i zaangażowanie w wykonywane zadania. Wszystko to jest możliwe dzięki wcześniejszym konfliktom, które pozwoliły grupie opracować adekwatny sposób pracy dla wszystkich jej członków. Każdy jasno rozumie swoje zadania w zespole, zna mocne i słabe strony innych, przez co wszyscy są gotowi do efektywnej współpracy.
4. Faza wykonania (performing)
Jest to faza wysokiej wydajności. Zespół rozumie swój cel i zadania, jest zmotywowany i posiada potrzebną wiedzę. Następuje otwarte wyrażanie uczuć, a także brany jest pod uwagę szeroki wachlarz opcji. Członkowie zespołu są elastyczni, a grupa szanuje i docenia ich jednostkowy wkład oraz odpowiedzialność za zadania. Jest to moment, w którym grupa współpracuje najlepiej. Poprzez wzajemne zrozumienie uzupełnianie się i maksymalne wykorzystywanie swoich talentów wspólna praca nie jest już tylko „współpracą”, ale prowadzi do czegoś więcej niż sumy elementów. Członkowie grupy chcą pracować, czują się dobrze w zespole, mają poczucie spełniania.
Podsumowanie
Odpowiadając ostatecznie na pytanie, czy konflikt jest pomocny czy też jest zagrożeniem, należałoby odpowiedzieć, że to zależy, a zależy zwłaszcza od tego, jak podejdzie się do jego rozwiązania. Źle dotknięty konflikt może doprowadzić grupę do jej nieprawidłowego funkcjonowania, a w rezultacie do jej rozpadu. Natomiast druga strona monety pokazuje, że dobrze poprowadzony konflikt jest początkiem owocnej współpracy i rozwoju. Powołując się na teorię powstawania grupy Tuckmana, można powiedzieć, że tarcia wewnątrzgrupowe są jej niezbędnym elementem. Każdy formujący się zespół musi przejść przez fazę buntu, przetrwać czekającą ich burzę, aby mógł dalej funkcjonować. Często dzieje się tak, że grupy nie są w stanie poradzić sobie z konfliktami, wtedy z pomocą przychodzą liderzy, czy też mediatorzy, ale o tym w innym artykule.
Literatura:
Brown, Rupert. (2006). Procesy Grupowe. Dynamika Wewnątrzgrupowa i Międzygrupowa. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Kozak, Anna. (2014). Proces grupowy. Poradnik dla trenerów, nauczycieli i wykładowców. Wydawnictwo Helion.
https://www.belbin.pl/blog/belbin-i-tuckman-wspieranie-zespolu-na-kazdym-etapie/ viewed: 20.07.2023
https://www.bjanowska.pl/konflikt-jako-sytuacja-spoleczna/ viewed: 20.07.2023