Skąd się wzięła nowa koncepcja produktywnej dyskusji?
W dzisiejszych czasach w internecie często można spotkać się z terminem „komunikacja bez przemocy”. Jest to sposób na opisanie zasad dla nowych użytkowników jakiejś wspólnoty, a także metoda na uniknięcie bezproduktywnych dyskusji, które szybko przeradzają się w wymianę obelg.
Od starożytności ludzie szanowali umiejętność spokojnego i kulturalnego prowadzenia dyskusji, ale obecna koncepcja komunikacji bez przemocy została sformułowana już w latach 60. przez amerykańskiego psychologa Marshalla Rosenberga. Od dzieciństwa dziwiło go, jak agresywnie, a czasem nawet brutalnie były załatwiane sprawy w Detroit. Głównym marzeniem chłopca było stworzenie uniwersalnego modelu komunikacji, w którym przemoc i kłótnie byłyby zminimalizowane. Rosenberg rozpaczliwie wierzył, że ludzie są z natury bardzo empatycznymi istotami — trudność polega na tym, że nie rozumieją, jak się komunikować, nie raniąc innych. Można by zatem uznać, że to ludzie są winni temu, że nie umieją się odpowiednio wypowiadać, jednak to nie wszystko. Zwróć uwagę na język ogólnie: w większości słów i konstrukcji językowych, których używamy, jest wiele śladów przeszłości. W historii seksizm i rasizm wobec dzieci lub kobiet był uważany za normę. Niestety, język od tego czasu nie zmienił się radykalnie.
Czym jest komunikacja bez przemocy?
Komunikacja bez przemocy — to metoda przekazywania informacji w jasny sposób dla rozmówcy, co pozwala na załatwienie spraw. Podejście do tego typu komunikacji szczegółowo opisuje Marshall Rosenberg w książce „O języku życia”.
Nasze potrzeby są ściśle związane z naszymi emocjami. Jesteśmy szczęśliwi, gdy nasze potrzeby są zaspokojone, w przeciwnym wypadku jesteśmy sfrustrowani. Rosenberg zwraca uwagę na konieczność zrozumienia ludzkich pragnień i udzielenia im empatii.
Zamiast: „Normalni ludzie nie robią hałasu tak późno!”
Komunikacja bez przemocy: „Jest pierwsza w nocy i słyszę muzykę dochodzącą z waszego mieszkania. Złości mnie to, że nie mogę spać z tego powodu. Muszę się wyspać przed ciężkim dniem w pracy. Proszę trochę przyciszyć muzykę”.
Zasada komunikacji bez przemocy zakłada uniwersalność. Podając przykłady jej zastosowania, Rosenberg wymienia w książce rozwiązywanie sytuacji z dziećmi, przyjaciółmi, a nawet przestępcami. W każdym przypadku KBP znajduje wspólny język z rozmówcą bez pasywnej agresji.
Jak zastosować techniki komunikacji bez przemocy w życiu codziennym?
Podstawowymi składnikami komunikacji bez przemocy są:
1. Obserwacja faktów
Pierwszy krok opiera się na obserwacji faktów. Spróbuj wyjaśnić osobie, z którą rozmawiasz, co się stało i jak dokładnie to widzisz. Wspominaj o faktach bez ocen lub osądów. W przeciwnym razie człowiek usłyszy tylko słowa krytyki i podświadomie uniemożliwi sobie odbiór informacji. Zasłona niezrozumienia może zawisnąć nad komunikacją. Nie należy niczego przypuszczać za drugą osobę. Na przykład: „Nie odbierasz telefonu, bo jesteś nieodpowiedzialny!”
Nie oznacza to, że zawsze powinniśmy być obiektywni i całkowicie zrezygnować z oceniania. Marshall skłania nas do dokonania oceny na podstawie własnych obserwacji. Wyobraź sobie tę lub inną sytuację z zewnątrz, tak jakbyś nie uczestniczył w niej. Zwróć uwagę na obiektywne szczegóły i fakty, które widzisz.
Z oceną: „Michał jest złym pracownikiem”.
Bez oceny: „Michał trzykrotnie w ciągu ostatniego kwartału nie pojawił się w pracy i mimo moich próśb nie wyjaśnił dlaczego.”
Z oceną: „Bezczelnie się zachowujesz”.
Bez oceny: „Słyszałam, że dziś odpowiedziałeś do koleżanki podniesionym głosem, mimo iż ona mówiła do Ciebie spokojnie.”
2. Uczucia
Następnie musisz zidentyfikować emocję, którą odczuwasz. Podczas komunikowania się ludzie nieustannie przekazują emocje, ale zwykle robią to niewerbalnie — poprzez mimikę, gesty i intonację. Jeśli preferujemy werbalną formę komunikacji, możemy porozumiewać się w sposób bardziej jasny i wyraźny. Pokazując strach za pomocą mimiki, ryzykujesz, że zostaniesz źle zrozumiany, a druga osoba może nie docenić poważności sytuacji. Po powiedzeniu „boję się”, osoba, z którą rozmawiasz, na pewno Cię zrozumie.
Wielu ludziom bardzo trudno jest wyrazić uczucia werbalnie, zwłaszcza tym, którzy nie umieją słuchać siebie. Często uczucia są mylone z oceną lub interpretacją. Rozwijaj swoje słownictwo, żeby jednoznacznie opisywać różne emocje.
Nieczułość: „Czuję, że mnie nie kochasz”.
Uczucie: „Smutno mi, czuję się nieważna dla Ciebie”.
Nieczułość: „Czuję, że mogę nie poradzić sobie na nowym stanowisku”.
Uczucie: „Boję się poziomu odpowiedzialności na nowym stanowisku”.
3. Potrzeba
Równie ważnym elementem KBP jest umiejętność wyrażania potrzeby bez oceniania, osądzania i opinii. Istotą potrzeby jest wyjaśnienie, z czego wynikają uczucia i dlaczego dana prośba ma dla Ciebie znaczenie. Jeśli ten czynnik zostanie zaniedbany, to osoba może źle odebrać twoje słowa — jako krytykę. W takich sytuacjach ludzie mają reakcje obronne. Na przykład, jeśli żona mówi: „Pracujesz codziennie do późnej nocy. Chcesz spędzać więcej czasu w pracy, a nie ze mną!”, to znaczy, że jej potrzeba romantycznej bliskości nie zaspokojona, w tym czasie mężczyzna usłyszy krytykę. Odpowiedź może przyjść poprzez pasywną agresję: „Pracuję w nadgodzinach, aby zapewnić nam wygodne życie. Jesteś niewdzięczna!” Każdy przejaw agresji kryje w sobie potrzebę uznania.
Agresja: „Jak tak dalej pójdzie, to Cię wywalę z pracy”
Potrzeba: „Potrzebuję wiedzieć, że mogę liczyć na wszystkie osoby w moim zespole i mieć pewność, że jeśli pojawi się problem, to będziemy go wspólnie rozwiązywać.”
Agresja: „Mam dość tej sytuacji!”.
Potrzeba: „Potrzebuję odpocząć i zastanowić się jakie rozwiązanie będzie mi służyło”
4. Prośba
Ostatnim elementem komunikacji bez przemocy jest prośba — czyli to, co chcesz osiągnąć od innych, aby polepszyć swoje życie. Prośby należy formułować w sposób zrozumiały. Na przykład zamiast „zobaczymy się kiedyś”, podaj dokładną datę i godzinę, „spotkajmy się w poniedziałek o 18.00, ok?”.
Często ludzie robią takie rzeczy, które mogą nam się nie podobać, nie z powodu złości lub nienawiści. Uważają, że robią to, co trzeba. Jasne sformułowanie prośby narzuca konkretny plan działania osobie, z którą rozmawiamy. Rosenberg radzi używać bardziej pozytywnego języka i unikać dwuznacznych opisów.
Gdy człowiek czuje, że za nieposłuszeństwo zostanie ukarany, prośba będzie odebrana jako nakaz. W takiej sytuacji osoba ta może nawet odpowiedzieć agresją. Główną zasadą KBP nie jest osiąganie celów we wszelki sposób, ale budowanie relacji na zasadzie szczerości i empatii. Taki wynik w pełni zadowoli obie strony komunikacji.
Krytyka: „Córko, nadszedł czas, by dorosnąć!”
Prośba: „Córko, bądź bardziej odpowiedzialna w kwestii zadań domowych, czy mogę Ciebie o to prosić?.”
Krytyka: „Nie zawiedź mnie tak znowu”.
Prośba: „Czy możesz przychodzić na spotkania 5-10 minut przed ich rozpoczęciem?”.
Jak to wdrożyć w życie?
Przejście na komunikację bez przemocy wymaga praktyki. Miej cierpliwość i zanim je wyrazisz to spisz lub przeanalizuj w głowie dla siebie każdy z wymienionych wyżej kroków, np. „Ale mam zły humor od rana! Ale dlaczego? Aha, Konrad przywitał się ze wszystkimi oprócz mnie (fakt). Z tego powodu zrobiło mi się smutno (uczucie). Mam potrzebę dowiedzieć się czy zrobił to specjalnie czy po prostu mnie nie widział? (potrzeba informacji). O co mogę go poprosić, aby poczuć się lepiej? Chyba pomoże mi jak z nim pogadam (prośba do siebie samej, rozwiązanie).”
Staraj się też zrozumieć potrzeby innych i empatycznie reagować, gdy jest to możliwe. Ćwicz w codziennych sytuacjach, np. jeśli mężczyzna stojący w kolejce do lekarza mówi: „Ile to już czasu? Dlaczego to tak długo trwa!?”, okaż empatię i powiedz np. „Widzę, że jest Pan zły (uczucie), bo potrzebuje Pan się już spotkać z lekarzem (potrzeba), czy tak?”. Zobaczysz jak ludzie wokół Ciebie poczują się zrozumieni, a Ty nabierzesz pewności w komunikacji!
Dzięki codziennemu ćwiczeniu umiejętności obserwacji, nazywania uczuć i potrzeb oraz rozwiązań czy próśb będziesz mógł/mogła coraz skuteczniej stosować formułę Rosenberga w komunikacji w życiu prywatnym i zawodowym, co przeniesie Ciebie na wyższy poziom budowania relacji z ludźmi wokół Ciebie!
Oto streszczona wersja 4 kroków do komunikacji bez przemocy, którą można pobrać poniżej.
Literatura polecana:
- https://streskiler.pl/porozumienie-bez-przemocy-czym-jest-i-jak-stosowac/ (Porozumienie Bez Przemocy – czym jest i jak stosować?), viewed: 16 stycznia 2023
- Marshall B. Rosenberg – “Rozwiązywanie konfliktów poprzez porozumienie bez przemocy”, wyd. Czarna Owca, Warszawa 2016, tłum. Barbara Wyczesany
- Marshall B. Rosenberg – “Porozumienie bez przemocy. O języku serca”, wyd. Czarna Owca, Warszawa 2009, wydanie 2 rozszerzone
- Marshall B. Rosenberg – “Edukacja wzbogacająca życie”, wyd. Jacek Santorski & Co, Warszawa 2006, tłum. Anna Mills
Autor: Lev Ruts, Manuela Pliżga