Jak prowadzić rozmowę nie krzywdząc drugiej osoby?
Jednym z najważniejszych narzędzi wpływania na rzeczywistość jest język. Formuje kulturę, jest niezbędny do komunikacji, pomaga ludziom określić i zaprezentować siebie. Może być wykorzystywany do podtrzymywania lub zapobiegania stereotypom i uprzedzeniom. Z tego powodu należy używać słów i zwrotów, które nie są odbierane jako demoralizujące i obraźliwe. Czym jest język równościowy? Jak należy z niego korzystać?
Język ciągle się rozwija. Jest to nic innego jak zachęta! Warto jednak zdać sobie sprawę, że oprócz entuzjastów tego procesu, są też przeciwnicy tego. Niektórzy uważają, że poszerzanie słownictwa określeń jest stratą czasu, a nawet powoduje duże zamieszanie w społeczeństwie. Każdy może użyć pewnych sformułowań, które brzmią negatywnie i są niedopuszczalne w użyciu. Zazwyczaj odnoszą się one do naszego wyglądu, przynależności narodowej, religii, orientacji seksualnej i tak dalej. Odmiany imion mogą również mocno irytować lub frustrować. Słowa mają wagę i mogą znacznie zranić drugiego człowieka, wszyscy jesteśmy tego świadomi.
Warto uświadomić sobie, że używanie języka włączającego nie tylko sprzyja walce ze stereotypami, lecz także pomaga w zapewnieniu bezpieczeństwa osobom należącym do poszczególnych grup społecznych. Zapamiętanie kilku nowych słów nie jest trudne, a jednak może wywołać pozytywne odczucia u potencjalnego rozmówcy.
Przykłady zastosowania języka równościowego
Język równościowy obejmuje szereg odpowiedzialnych i uprzejmych zwrotów słownych. Dzięki nim możliwe jest określenie pochodzenia, wieku, płci, choroby i innych czynników. Takie słowa sprawiają, że nasza wypowiedź nie brzmi agresywnie dla innych. Przygotowałem serię zaleceń dotyczących odpowiedniej formy komunikacji z członkami pewnych grup społecznych.
1. Osoby starsze
Zacznijmy od osób, które według wielu zasługują na szacunek. Zazwyczaj postrzegamy, że do tej grupy należą wszystkie osoby po 60 roku życia. Jak w końcu należy prowadzić dialog z członkami tej grupy wiekowej?
- Nie mów o starszych ludziach w sposób jednostronny. Osoby starsze są często przedstawiane jako pustelnicy albo osłabione, chore, zależne od pomocy, co jest ich niesprawiedliwą dyskryminacją. Ponadto może przyczyniać się do negatywnych postaw wobec starości w społeczeństwie. Wielu emerytów jest aktywnych, zarabia i angażuje się w działalność społeczną. Spróbuj pomyśleć w kategoriach innych niż emerytury czy problemy ze zdrowiem.
- Okazuj szacunek, podkreślaj autorytet, unikaj wyśmiewania, niech osoby starsze czują się mądrymi i doświadczonymi ludźmi.
- Nie warto wspominać o wieku osoby bez potrzeby. Wiek nie jest wyznacznikiem zainteresowań, zdolności umysłowych i fizycznych, ani działalności człowieka. Nie omawiaj informacji o wieku osoby, chyba że jest to naprawdę uzasadnione.
2. Orientacja seksualna
Takie pojęcia jak „płeć” i „gender” opisują seksualność z różnych stron, przy czym ten drugi nie jest ideologią.
Płeć — określenie zbioru cech psychologicznych, biologicznych i kulturowych, które są klasyfikowane jako kobiece lub męskie.
Gender — przejaw kobiecej lub męskiej natury zgodnie z postulatami kulturowymi ukształtowanymi w ramach danego społeczeństwa.
- Nie należy twierdzić, że terapia może wpłynąć na zmianę czyjejś tożsamości seksualnej. To, co nie jest zaburzeniem lub chorobą, nie może być leczone! Dawniej terapia konwersyjna była dla jej uczestników raczej upokorzeniem i krzywdą niż pomocą i wsparciem. Takie praktyki są wręcz eksperymentami pseudonaukowymi.
- Nie próbuj oceniać relacji homo- czy heteroseksualnych. Powstrzymaj się od udzielania rad dotyczących dobra związku. Ocena tego, co jest najlepsze dla innej pary, nie jest twoją kompetencją.
- Powstrzymaj się od wulgaryzmów, które mogą obrazić lub znieważyć daną osobę, a także od słów wskazujących, że stosunki homoseksualne są czymś nienaturalnym. Nie ulegaj stereotypowemu poglądowi, że dla osób w związkach jednopłciowych normalne jest mieć więcej niż jednego partnera lub partnerki.
Należy mówić:
Gej, lesbijka, osoba homoseksualna, osoba biseksualna, osoba transseksualna, para jednopłciowa itd.
Unikaj:
Homoseksualista, homoseksualistka, transseksualista, transseksualistka, zboczeniec itd.
3. Zdrowie i stopień sprawności
Dziś w języku psychiatrii nie używa się takich słów jak wariat, schizofrenik, depresyjny, dwubiegunowy, mówiąc zamiast tego człowiek/osoba/pacjent z diagnozą schizofrenii. Po co używać tak długich i skomplikowanych zwrotów? Dlatego, że interpretacja „schizofrenik” i tym podobne ogranicza człowieka w wymiarze jego choroby, podczas gdy on/a może być wybitnym/ą muzykiem/ muzyczką, zdolnym/ą sadownikiem/ sadowniczką, pełnić role partnera, czyjegoś dziecka. Rezygnując z używania słów, które mają radykalne znaczenie, zabezpieczamy takich ludzi przed efektem stygmatyzacji.
Co istotne, istnieje znacząca różnica między wyrażeniami „osoba niepełnosprawna” i „osoba z niepełnosprawnością”. W pierwszym przypadku dzieje się podobnie jak w sytuacji ze wspomnianym „schizofrenikiem”. Wokół jednostki powstaje rama, która krępuje w jej niepełnosprawności. Wada wymowy konkretnego człowieka nie definiuje tego, kim jest. Oprócz tego, że jest „osobą z wadą wymowy”, może być utalentowanym malarzem, autorem książek, obywatelem swojego kraju czy rowerzystą. I to wszystko z wadą wymowy! Osoba z niepełnosprawnością oznacza, że ta osoba ma jakiś atrybut, który nie definiuje jej jako osoby. Należy uważać na to, o czym mówi się z osobami z niepełnosprawnościami. Kiedy niepełnosprawność staje się głównym tematem rozmów, może to pogorszyć samoocenę danej osoby.
- Nie należy wywyższać zasług osób z niepełnosprawnością. Nie nazywaj ich odważnymi i wyjątkowymi za robienie zwykłych rzeczy. Czy byłoby tak ciekawie, gdyby nie mieli niepełnosprawności?
- Nie używaj określeń typu „tragiczna ofiara”. Może być to odebrane przez innych jako zniewaga.
- Komunikując się z osobą z niepełnosprawnością, mów bezpośrednio do niej — nie do jej opiekuna, matki, ojca.
Unikaj:
Kaleka, inwalida, ślepy, wózek inwalidzki, człowiek nieporadny, osoba ze specjalnymi potrzebami itd.
4. Ludzie pochodzący z innego kraju i kultury
Język inkluzywny jest również ważny, gdy mówimy o ludziach z innych krajów i kultur. Zwracając się do tej kategorii społecznej, należy używać następujących potocznych zwrotów:
- Słowa bezpośrednio mówiące o pochodzeniu — Chińczyk, Włoch, Ukrainiec itp. Jeśli narodowość osoby nie jest wiadoma, możliwe jest lakoniczne opisanie jej koloru skóry, np. można użyć „osoba czarnoskóra”.
- Migrant, migrantka, imigrant, imigrantka — termin odnoszący się do osób, które zmieniły miejsce lub kraj zamieszkania.
- Uchodźczyni, uchodźca — termin oznaczający osoby, które zostały zmuszone do opuszczenia swojego kraju, np. w wyniku wojny lub prześladowań.
- Żyd, Żydówka — neutralne sformułowanie przeznaczone dla osób narodowości żydowskiej.
Unikaj:
Fala uchodźców, najazd, czarny, żółtek, Murzyn itd.
Język równościowy jako podstawa komunikacji
Nasze społeczeństwo szybko się rozwija, co oznacza, że jesteśmy świadomi wypowiadanych przez nas słów i wyrażeń. Używanie języka włączającego to nie tylko sposób na uprzejmą komunikację, ale także może sprawić, że rozmówca się uśmiechnie i poczuje się akceptowany jako członek społeczeństwa.
Poprzez takie podejście do komunikacji zwracamy uwagę publiczności na ważne społecznie problemy. Ponadto zapobiegamy rozpowszechnianiu się stereotypów. Zgłębiaj wszystkie szczegóły i niuanse języka, bo dzięki niemu tworzymy nowe rozdziały w historii i ewolucji.
Literatura polecana:
- https://www.pfron.org.pl/fileadmin/files/0/477_01-Dariusz_Galasinski.pdf/ (Dariusz Galasiński – “Osoby niepełnosprawne czy z niepełnosprawnością?”), viewed: 23 stycznia 2023
- Beata Maciejewska – “Jak pisać i mówić o dyskryminacji. Poradnik dla mediów”, wyd. Stowarzyszenie Inicjatyw Niezależnych “Mikuszewo”, Mikuszewo 2007
- Andrzej Zybertowicz – “Przemoc i poznanie: studium z nie-klasycznej socjologii wiedzy”, wyd. UMK, Toruń 1995
Autor: Lev Ruts